Tomasz Poniewierka

Odznaka pamiątkowa

dziesięciolecia Grupy Leszno

Tomasz Poniewierka (SMDBiB 0/Poznań)

Odznaka pamiątkowa dziesięciolecia Grupy Leszno

Odznaka Grupy Leszno wydana w 1929 roku jest jednym z ciekawszych przykładów falerystyki polskiej związanej z Powstaniem Wielkopolskim. Wokół niej powstało przez lata szereg mitów, a do dziś z uwagi na swą rzadkość jej pojawienie się na rynku kolekcjonerskim, lub wystawach muzealnych wywołuje spore emocje.

Według większości publikacji odznaka ta powstałą z inicjatywy byłego dowódcy grupy płk. Bernarda Śliwińskiego – znanego szeroko ze swej działalności w Towarzystwach Powstańców i Wojaków. Jej nadaniu towarzyszyć miało wystawienie legitymacji, a o jej przyznaniu decydowała Komisja Odznaki Pamiątkowej Grupy Leszno złożona z B. Śliwińskiego, S. Mądrycha i S. Gniatczyńskiego. Dane te powielane wielokrotnie w literaturze i opracowaniach są związane z faktycznym zabytkami – odznakami i legitymacjami. Na legitymacjach widnieje bowiem stempel komisji o wspomnianej nazwie i przytoczone powyżej nazwiska oficerów. Jak jednak było naprawdę?

Odznaka Grupy Leszno stanowi wyobrażenie miecza w pochwie, o rękojeści w kształcie głowy orła z nałożoną na jelec tarczą przedzieloną ukośnie na pół o polach w barwach narodowych. Na tarczy widnieje dewiza „Mocą Bóg Celem Ojczyzna”, od tarczy biegnie wąs w barwie niebieskiej z datą 6 I 1919, na jelcu widnieje napis GRUPA LESZNO. Pochwa zawiera na sobie ułożone naprzemiennie na pasach białych i czerwonych nazwy miejscowości ZBARZEWO, LIPNO NOWE, OSIECZNA,  KĄKOLEWO, GOŚCIEJEW, MIECHCIN I PRZYBIŃ, zaś u dołu jest zwieńczona datą 1929 nad stylizowanym trzewikiem pochwy. Jej symbolika jest więc niezwykle bogata i podkreśla działania Grupy w czasie Powstania oraz fakt, że wydano ją (odznakę) z okazji 10-lecia powstania Grupy Leszno. W tym miejscu czas sięgnąć do źródeł i przekonać się, czy w związku z obchodami 10-lecia istnienia Grupy Leszno miały miejsce jakieś uroczystości.

W numerze 113 „Orędownika Powiatowego” z Rawicza z 25 września 1928 podano do wiadomości publicznej informacje o planowanych obchodach 10-lecia Grupy Leszno. Komunikat ten wydał Komitet Wykonawczy w składzie: płk. B. Śliwiński, por. S. Gniatczyński, por. S. Mądrych, burmistrz Jan Kowalski, ks. dziekan P. Steinmetz, E. Potworowski, sierż. Wł. Kędziora, kpr. J. Lenartowicz i kpr. Beszkiewicz[1]. Obchody przewidziano na dwa dni 5 i 6 stycznia 1929 roku, a główne uroczystości odbywały się w Hotelu Polskim (obecnie Miejska Biblioteka Publiczna w Lesznie), a jako przedostatni punkt uroczystości w dniu 6 stycznia przewidziano wydanie odznak pamiątkowych[2]. Odznaki te miały być wydawane każdemu powstańcowi z „Grupy Leszno”. Miała ją wydawać specjalna Komisja za opłatą w kwocie 3 złotych, którą uczestnicy obchodów mieli w miarę możliwości nadesłać wraz ze zgłoszeniem udziału[3]. Warto w tym miejscu zauważyć, że odznaka nie była de facto nadawana, a stanowiła raczej rodzaj pamiątki zjazdowej dla byłych Powstańców. Niemniej jednak uczyniono z niej swego rodzaju odznakę pamiątkową upodobnioną przez fakt wydawania do niej legitymacji do odznak pułkowych i związkowych.

Według pism lokalnych w obchodach uczestniczyć miało od 1000[4] do 1500[5] Powstańców. Należałoby więc przyjąć, iż do takiej liczby wydano opisywaną tu odznakę pamiątkową. Na legitymacjach widać numerację prowadzoną alfabetycznie wg nazwisk Powstańców, tak jak to było również w przypadku dodatkowej numeracji odznaki Wojsk Wielkopolskich. Zachowane legitymacje ukazują iż odznakę odebrało co najmniej 55 Powstańców z nazwiskami na literę G, 119 Powstańców z nazwiskami na literę K, 47 Powstańców z nazwiskami na literę S, 1 Powstaniec o nazwisku na literę U, 67 Powstańców z nazwiskami na literę W.  Jak więc widać, tylko dla Powstańców o nazwiskach na 5 liter wydano 289 odznak z legitymacjami. Jednocześnie dzięki zachowanej w Archiwum Państwowym w Lesznie listy Powstańców Grupy Leszno z powiatu Gostyń autorstwa P. Laurentowskiego znamy potencjalnych innych odznaczonych. Jest to o tyle istotne, że w ogólnodostępnych źródłach jest niekiedy podawana liczba Powstańców Grupy Leszno jako „około 400 ludzi”, gdzie na samej liście Laurentowskiego widnieje 1293 Powstańców.

Ważnym jest też, że odznaka ta, choć niezatwierdzona żadnym aktem państwowym, była przez Powstańców noszona z dumą, czego dowodem są zdjęcia, na których widnieją oni nosząc tę odznakę, ale też akta powojennego Związku Powstańców Wielkopolskich, w których w kwestionariuszach osobowych występują w przypadku posiadanych odznaczeń wzmianki o posiadaniu tejże odznaki na równi z odznaczeniami państwowymi i związkowymi zatwierdzonymi przez władze, co również dowodzi wysokiej estymy jaką cieszyła się ta – de facto zjazdowa – odznaka.

Tomasz Poniewierka

Oddział Poznański

Stowarzyszenia Miłośników

Dawnej Broni i Barwy

[1] za T. Kościański Zjazd Powstańców Grupy „Leszno w 1929 roku [w:] Powstaniec Wielkopolski, Poznań 2021, str. 56.

[2]     Głos Leszczyński nr 5 (6 stycznia 1929), str.5.

[3]     Tamże, str. 5.

[4]     Wiadomości Miasta Leszna nr 3/1929, str. 13

[5]     Kurier Poznański nr 10/1929, str. 6

GALERIA