Zbroja husarska i jej prezentacja

Na październikowym zebraniu (28-10-2016) Oddziału Poznańskiego Stowarzyszenia Miłośników Dawnej Broni i Barwy po znakomitym referacie Arkadiusza Michalaka: „Uzbrojenie późnośredniowiecznych kombatantów rubieży Śląska, Wielkopolski, Brandenburgii i Łużyc” miała miejsce interesująca prezentacja. Na marginesie, Słowo o prezentacjach. Poznańskie spotkania prawie zawsze, oprócz wykładu będącego wiodącym punktem naszych zebrań, poszerzane bywają pokazami najrozmaitszych artefaktów z dziedziny nas interesującej. Niejednokrotnie prezentacje wzbudzają emocje nieledwie równe tym towarzyszącym wykładom. Koledzy pokazując interesujące obiekty wzbogacają swój przekaz o informacje trudno dostępne nawet znawcom przedmiotu. Nieczęsto jednak pojawiają się pokazy tego rodzaju. Nasz kolega Jan Śliwiński współautor książki: „Zbroje z pałacu w Podhorcach” Poznań 2013 zaprezentował rekonstrukcję zbroi husarskiej nr 5 (3-3815). We wspomnianej już pracy Macieja Downar – Dukowicza i Jana Śliwińskiego jest ona chyba najpełniej udokumentowana. Rekonstrukcja wykonana została dla celów ekspozycyjnych. Mam nadzieję, że znajdzie godne dla niej miejsce. Jej autor dołożył wszelkich starań by wygląd zbroi nosił na sobie znaki czasu. Trawienia na powierzchni metalu dodają smaku rekonstrukcji, jednocześnie są jasnym świadectwem, że mamy do czynienia z kopią oryginału, która nosi pewne niewielkie cechy odróżniające ją od zbroi pierwotnej (oryginalnej). Tym samym dzieło finalne Jana Śliwińskiego nie ma zamiaru uchodzić za oryginał, ale jest znakomicie wykonaną kopią, która jest wartością samą w sobie. Wracam do bohatera mojego pisania. Nie muszę dodawać, że sporo czasu zajęło mi przekonywanie kolegi Jana do wyrażenia zgody na publikację zdjęć jego dzieła. Katalog wielu zabytków jest już zamknięty. Nie ma szanujących się muzeów, które zechciałyby dzielić się swoimi zbiorami z innymi pokrewnymi instytucjami na zasadzie „wiecznego” depozytu. Wydaje się więc zasadne, że dla funkcji edukacyjnych, placówki muzealne pozbawione oryginałów mogłyby posiłkować się w swej działalności dobrymi kopiami. Piszę o tym nie bez kozery, ponieważ na naszych oczach zmienia się postrzeganie muzeów i ich misji. Lansuje się nawet wirtualne formy prezentacji artefaktów. Muzeum bez zabytków! Swoje poglądy na przedmiotowy temat wyrażę wkrótce, ponieważ nadarzyła się okazja do porównania dwóch wystaw poświęconych epoce mnie szczególnie bliskiej czyli czasu około grunwaldzkiego. Czekam tylko na obiecane materiały, których jeszcze nie posiadłem w rozmiarach satysfakcjonujących dla realizacji przyszłego pomysłu. Wracając do tematu. Jan Śliwiński jest wyjątkowo purystycznym badaczem tego co go potem inspiruje do stworzenia kopii uzbrojenia. Nie idzie na skróty. W tym momencie przypomniały mi się subtelne rysunki damastu uzyskiwane – przez innego naszego kolegę z Oddziału Poznańskiego Stowarzyszenia Zbigniewa Juszkiewicza – w trakcie tworzenia głowni szabel. Różnorodność indywidualności i osobowości w jednym Stowarzyszeniu to wartość nie do przecenienia. Jeszcze jedna myśl nieuczesana ujawniła swoją obecność znienacka. Doszły mnie słuchy, że niektórzy „znawcy” Kriegsmarine nie są usatysfakcjonowani pracą Marka Daroszewskiego. Zarzucają oni bowiem autorowi, że jest zbyt popularnonaukowy(!). Osadzenie zastosowanego wcześniej określenia-„znawca”- w cudzysłowie, jasno pokazuje że ktoś kto mieni się być znawcą dziedziny będącej przedmiotem poznania musi mieć świadomość i poczucie rozumienia znaczenia zarówno działalności stricte naukowej, popularno naukowej jak i publicystycznej, penetrujących istotę danej materii. Jeśli ów ktoś,  jednak tego nie rozumie, to owo ograniczenie intelektualne pięknie ilustruje CUDZYSŁÓW.  Prezentacja w wykonaniu Jana Śliwińskiego cechowała się nie tylko pokazem zbroi. Autor zapoznał nas ze szczegółami konstrukcyjnymi jej elementów i wyjaśniał ich sens w użyciu. Każdy mógł organoleptycznie zapoznać się z tym co go interesowało a czego nie pozwala podziwianie zbroi umieszczonej na manekinie w muzealnej przestrzeni ekspozycyjnej. Wszyscy zwracali uwagę na jakość wykonania kopii tego uzbrojenia ochronnego, jak również na widoczną troskę twórcy zbroi o  dopieszczenie detali. Co jeszcze uderzało przy jej oglądzie, to prostota oraz funkcjonalność konstrukcji jak i surowość dekoracji. Mnie powróciły refleksje z czasów „głębszych studiów” nad bronią pancerną z okresu II Wojny Światowej.  Przeznaczenie to samo – finezja konstrukcji vs. prostota konstrukcji – warunki pola walki – logistyka przywracania do sprawności bojowej – zdolność odtwarzania stanu liczebnego. Każde starcie rodzi straty. W warunkach polowych żeby zachować zdolność działania należy myśleć o logistyce – czyli dziedzinie najbardziej zapomnianej  przez uczonych zajmujących się szeroko rozumianą wojskowością. Logistyka niestety nie  niesie  ze sobą obfitości nośnych a co dopiero spektakularnych szczegółów, które zdolne byłyby zainteresować szerszy krąg odbiorców. Jest ona z tego punktu widzenia nieatrakcyjna jak nocny motyl. Bitwa na Łuku Kurskim i ocierające się o mistrzostwo sztuki prowadzenia walki pancernej, wyczyny Michael’a Wittmann’a na frontach: wschodnim i zachodnim,  pokazują jasno, że w wojnie rozgrywanej konwencjonalnymi środkami liczy się nie tyle finezja konstrukcji uzbrojenia, ile możliwości skali jego produkcji oraz odtworzenia sprawności używanego uzbrojenia w warunkach polowych. To była wartość dodana do prezentacji autorstwa Jana Śliwińskiego. Pokazał on zbroję należącą genetycznie do elity ciężkiej jazdy Rzeczypospolitej Obojga Narodów, którą w razie uszkodzenia naprawiłby być w stanie wioskowy kowal. Na tym więc polega wyższość uzbrojenia – może niezbyt wyrafinowanego z punktu widzenia sztuki, bądź rzemiosła artystycznego wysokiej próby, skutecznego jednak do bólu w miejscu do tego przeznaczonym, czyli na polu bitwy.

Krzysztof Czarnecki

Oddział Poznański Stowarzyszenia Miłośników Dawnej Broni i Barwy

marzec 2017