Jarosław Łuczak

Arcydzieła sztuki grawerskiej, Kolekcja odznak wojskowych z pracowni Jarosława Jakubowskiego z Poznania

 Z radością i satysfakcją wprowadzam do grona autorów Strony Stowarzyszenia Miłośników Dawnej Broni i Barwy kolejnego Autora, który rozumie znaczenie słowa pisanego jako formy przekazu wiedzy bez względu na to czy jest to nośnik papierowy czy elektroniczny. Ciekawym uzupełnieniem autorskiego tekstu Jarosława Łuczaka jawi się być aneks pióra pani Marii Skibińskiej – Jakubowskiej sprzed ponad dwóch dekad traktujący o etosie tej zasłużonej formy grawerskiej.

Krzysztof Czarnecki

Oddział Poznański Stowarzyszenia Miłośników Dawnej Broni i Barwy

Poznań, październik 2016

Wielkopolskie Muzeum Wojskowe posiada liczny zbiór wojskowych odznak pamiątkowych. Wśród nich znaczące miejsce zajmuje zespół odznak wykonanych w poznańskim zakładzie grawerskim Jarosława Jakubowskiego.

W kolekcji znajdują się także różnego rodzaju dokumenty dotyczące odznak, w tym projekty graficzne oraz matryce i wykrojniki używane do ich wykonania.

Odznaki te są ważnym elementem polskiej symboliki wojskowej. Wyróżniają się wysokim poziomem wykonania. Złocone, srebrzone, zdobione emalią, są wybitnymi  dziełami sztuki grawerskiej.

Pierwsze odznaki ofiarowane zostały Wielkopolskiemu Muzeum Wojskowemu wpłynęły w 1979 r. Kolejne dary sukcesywnie powiększały muzealne zbiory. W 1993 r. trafiła do zbiorów przepiękna odznaka 91 Wejherowskiego Pułku Artylerii Przeciwpancernej z Gniezna wzorowana na przedwojennej odznace 17 Pułku Artylerii Polowej Wielkopolskiej, oddziału stacjonującego do 1939 r. także w Gnieźnie. Odznaka ta zapoczątkowała nowy etap w działalności pracowni. Dbałość o wierność szczegółów, wprowadzenie najlepszych dostępnych materiałów, staranność wykonania itd. zaczęły wyróżniać pracownię Jarosława Jakubowskiego spośród innych pracowni grawerskich.

W grudniu 1993 r. Wielkopolskie Muzeum Wojskowe zorganizowało wystawę pt. „Odznaki Wielkopolskie, wojskowe, pamiątkowe, kombatanckie, paramilitarne”. Eksponowane były głównie odznaki ze zbiorów Wielkopolskiego Muzeum Wojskowego, uzupełnione obiektami wypożyczonymi z Archiwum Państwowego w Poznaniu, Biblioteki Kórnickiej PAN w Kórniku, Muzeum Archidiecezjalnego w Poznaniu oraz od wielu osób prywatnych. Wśród nich był także Jarosław Jakubowski, który użyczył także sprzęt grawerski: matryce, wykrojniki, próbne odznaki itp., by zapoznać zwiedzających z pracą grawera. Wystawa została dostrzeżona przez miejscową prasę.

Odznaki wojskowe towarzyszą Wojsku Polskiemu od czasów odzyskania niepodległości w 1918 r. Część z nich jednak miała wcześniejszą, wojenną proweniencję. W okresie międzywojennym odznaki wojskowe nabrały szczególnego znaczenia, gdyż niemal każda formacja wojskowa, paramilitarna i kombatancka posiadała własne odznaki. Były specyficznym rodzajem znaków wojskowych, wyróżniających i łączących żołnierzy oddziału lub instytucji.

W zmienionej rzeczywistości powojennej zostały zastąpione odznakami wprowadzanymi przez ówczesne władze, o zmienionej symbolice. Dawne odznaki miały przejść do historii. Jednak z czasem coraz częściej, mniej lub bardziej formalnie, zaczęto wprowadzać nowe odznaki, nawiązujące coraz częściej do bogatej, wielowiekowej tradycji wojskowości polskiej.

Szczególny rozwój procesu wprowadzania nowych odznak nastąpił po zmianach, jakie miały miejsce po 1989 r. w Siłach Zbrojnych RP. Nawiązując do przedwojennych i wojennych tradycji Wojska Polskiego współczesne odznaki zawierają wiele nowych elementów. Proces przywracania dawnych barw i symboli rozpoczął się po wydaniu Rozkazu nr 1/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 2 stycznia 1991 r. w sprawie dziedziczenia i kultywowania tradycji oręża polskiego. Sprawę wprowadzania nowych odznak wojskowych uregulowało Zarządzenie Nr 28/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 21 maja 1996 r.

Stwierdzono w nim, że dla celów pamiątkowych mogą być wprowadzone odznaki pamiątkowe jednostek i instytucji wojskowych. Natomiast akademie wojskowe, szkoły wojskowe i wojskowe ośrodki szkolenia mogą nadawać odznaki swoim absolwentom. Dopuszczono wprowadzenie odznak innego rodzaju: honorowych, okolicznościowych, jubileuszowych i innych, na zasadach i w trybie określonym dla odznak pamiątkowych. Możliwość wprowadzenia własnych odznak pamiątkowych otrzymały także pododdziały jednostek wojskowych i związków organizacyjnych, które dziedziczą nazwy i kultywują tradycje związków organizacyjnych Wojska Polskiego.

Połączono też wprowadzanie odznak pamiątkowych z jednoczesnym wprowadzeniem oznak rozpoznawczych, proporczyków, barw otoków i godeł dla danej jednostki lub instytucji wojskowej. Miały łączyć je przyjęte barwy i symbole. Stwierdzono też, że wszystkie są znakami Sił Zbrojnych w rozumieniu ustawy z dnia 19 lutego 1993 r. o znakach Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.

Wystawa „Arcydzieła sztuki grawerskiej …” jest wydarzeniem wyjątkowym. Jest przede wszystkim prezentacją kolekcji odznak wojskowych wykonanych w pracowni Jarosława Jakubowskiego z Poznania, udostępnianej w pojedynczych egzemplarzach w ekspozycji stałej, a przechowywanej w większości w zasobach magazynowych Wielkopolskiego Muzeum Wojskowego.

Przygotowana ekspozycja jest też podziękowaniem za hojność darczyńcy, który przez wiele lat starał się, by najważniejsze dla Wielkopolan muzeum wojskowe, najstarsze w Polsce muzeum historyczno-wojskowe, powołane rozkazem gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego Głównodowodzącego Sił Zbrojnych w b. zaborze pruskim z dnia 9 maja 1919 r., posiadało kolekcję współczesnych odznak wojskowych powstałych w jego pracowni. Przez te prawie czterdzieści lat ofiarował muzeum wiele innych własnych wyrobów jak np. medale, proporczyki rozpoznawcze, znaczki organizacyjne. Nie tylko wojskowe, ale także te, które wykonywał dla organizacji o charakterze paramilitarnym, związków sportowych, organizacji kombatanckich i in. Ofiarował również niektóre projekty odznak, dokumentację, matryce i wykrojniki.

Ekspozycja podzielona jest na dwie zasadnicze części. W pierwszej znajdują się odznaki, różnego rodzaju dokumentacja i zachowane projekty graficzne itd. Jest też zbiór matryc i innych narzędzi grawerskich z warsztatu Jarosława Jakubowskiego. W drugiej części prezentowana jest galeria wyrobów gotowych, pokazanych jako „arcydzieła sztuki grawerskiej”.

Głównym celem wystawy jest prezentacja społeczeństwu kolekcji polskich odznak wojskowych, wykonanych w firmie „Grawerstwo Jarosław Jakubowski” z Poznania, znajdujących się w zbiorach Wielkopolskiego Muzeum Wojskowego. Wystawa tych stosunkowo małych obiektów ale bardzo ważnych znaków wojskowych ma pokazać zwiedzającym bogatą symbolikę i specyficzną kolorystykę polskich odznak wojskowych.

W celu uporządkowania pokazu przyjęto w ogólnym zarysie podział odznak wg rodzajów sił zbrojnych, a w ich ramach układ w kolejności od najwyższego do najniższego szczebla organizacyjnego. Uzupełnieniem pokazu odznak jest prezentacja innych dzieł: medali, odznaczeń i odznak organizacyjnych, miniatur, proporczyków, znaczków itp.

Wystawa ma zachęcić do odwiedzenia muzeum i zapoznania się z ekspozycją nie tylko miłośników wojskowości polskiej, w tym licznych kolekcjonerów odznak, ale także tych, którzy interesują się rzemiosłem artystycznym i sztuką grawerską.

W czasie trwania wystawy będą odbywały się wykłady, spotkania kuratorskie oraz specjalistyczne oprowadzania.

Jarosław Łuczak

Oddział Poznański Stowarzyszenia Miłośników Dawnej Broni i Barwy

Poznań, czerwiec 2016

ANEKS

Grawerstwo należy do rzemiosł artystycznych powoli zanikających, szczególnie ręczne grawerowanie w stali stempli i matryc, które można przyrównać do płaskorzeźb w stali. Dlatego grawer musi opanować nie tylko tajniki rzemiosła, ale również posiadać talent plastyczny oraz dużą cierpliwość. Nawet niewielka pomyłka w grawerowaniu może spowodować, że będzie musiał rozpoczynać całą pracę od nowa. Z matrycy, którą wykonał grawer, tłoczy się medale, plakietki i odznaki, które następnie wysoko wykwalifikowane emalierki pokrywają dobrej jakości zagranicznymi emaliami piecowymi tzw. szkliwem. Wyuczenie emalierki trwa około 1 do 2 lat, przy czym osoba taka musi posiadać pewne predyspozycje artystyczne i odznaczać się wysoką precyzją w pracy. Ze względu na powyższe uwarunkowania jest niewielu zarówno dobrych grawerów jak emalierek. Bardzo mało jest również mistrzów grawerskich, mogących przekazać swoją wiedzę następcom.

Firmę „Grawerstwo” założył w 1945 r. Jan Jakubowski, który swoją pracę zawodową rozpoczął w 1926 r. w znanej przedwojennej firmie „Jabłoński i S-ka” w Poznaniu, gdzie do zawodu przygotowywali go mistrzowie grawerscy z Wiednia. Tam zdobył dyplom czeladnika i pracował do chwili wyzwolenia Poznania w 1945 r.

Samodzielną działalność rozpoczął od kupna jednej maszyny, którą zainstalował w swoim mieszkaniu przy ulicy Pamiątkowej. Stamtąd wyszły pierwsze herby polskich miast i miniatury godła państwowego. Warsztat szybko rozrastał się i w 1946 r. został przeniesiony na ulicę Daszyńskiego, gdzie byli już zatrudnieni pracownicy. Dalszy rozwój firmy umożliwiło wynajęcie lokalu przy ul. Stawnej, tam pracowało około 40 osób.

Niestety w 1951 r. firma Jana Jakubowskiego została przymusowo upaństwowiona i cały jej majątek wraz z pracownikami, bez jakiegokolwiek odszkodowania, przejęła nowo utworzona Sp-nia Pracy „Rytosztuka”. Trudne lata pięćdziesiąte mistrz Jan przepracował w Zakładach Cegielskiego.

Po raz drugi samodzielną działalność rozpoczynał w 1954 r. w niewielkich warsztacikach kolejno na Wildzie i Ratajach, by ostatecznie w 1958 r. wybudować warsztat przy swoim domu na osiedlu Warszawskim.

W czasach świetności polskiego sportu wykonywał bardzo wiele odznak i medali na imprezy o charakterze ogólnopolskim i międzynarodowym, jak Mistrzostwa Polski, Mistrzostwa Europy, Mistrzostwa Świata, Uniwersjady i Olimpiady oraz odznaki klubów sportowych z całej Polski, Związków Sportowych i innych organizacji związanych ze sportem. Zgodnie z ówczesnym zapotrzebowaniem wykonywał również wiele odznak dla Urzędów, Związków Zawodowych i przedsiębiorstw. Równocześnie kształcił młodych ludzi w zawodzie grawerskim, wśród nich swojego syna Jarosława.

Jarosław Jakubowski samodzielną działalność rozpoczął w 1966 r. w wynajętym lokalu przy ulicy Częstochowskiej, a następnie w Swarzędzu. W 1975 r., z uwagi na zły stan zdrowia ojca, wszedł z nim w spółkę.

Na usilne nalegania Urzędu Miejskiego w Poznaniu, chcącego utworzyć ulice rzemiosł artystycznych, Jarosław Jakubowski w 1977 r. w przyznanym lokalu przy ul. Woźnej, po uprzednim wyremontowaniu kompletnie zdewastowanych pomieszczeń, otworzył własną pracownię grawerską i punkt sprzedaży swoich wyrobów. Wieść o pracowni grawerskiej przy ulicy Woźnej szybko rozeszła się wśród kolekcjonerów odznak i zainteresowanych kupnem miniatur odznaczeń państwowych, a także unikatowych w skali Polski miniatur baretek odznaczeń. Pracownia przy Woźnej zasłynęła również ze świadczenia szerokiej gamy rzadko spotykanych usług grawerskich, jak grawerowanie i wycinanie ozdobnych monogramów, herbów rodowych, ozdabianie broni myśliwskiej, grawerowanie tabliczek okolicznościowych i imiennych różnymi technikami grawerskimi. W międzyczasie Jan Jakubowski, w wieku 73 lat, przeszedł na emeryturę i Jarosław w 1984 r. przejął również warsztat ojca.

Niestety nie ma już pracowni przy ulicy Woźnej, w 1990 r. prywatni właściciele posesji otrzymali prawo swobodnego dysponowania lokalami użytkowymi i zażądali opuszczenia pomieszczeń przy ulicy Woźnej, co nastąpiło we wrześniu 1990 r. Od tego czasu do chwili obecnej firma „Grawerstwo” Jarosław Jakubowski działa na osiedlu Warszawskim.

Należy zaznaczyć, że mistrz Jan wspiera syna swoją ogromną wiedzą fachową i wieloletnim doświadczeniem do dnia dzisiejszego. Powodem do radości dla wszystkich była decyzja wnuka Jędrzeja, który chcąc kontynuować tradycje rodzinne, w 1992 r. rozpoczął pracę w warsztacie ojca. Duży wkład w rozwój firmy wniosła żona Jarosława Maria, od 1983 r. prowadząca administrację i księgowość firmy.

W trakcie wieloletniej działalności Jan i Jarosław Jakubowscy brali czynny udział w tworzeniu zrębów rzemiosła artystycznego. Jarosław był członkiem Wojewódzkiej i Ogólnopolskiej Komisji Rzemiosł Artystycznych. Obaj posiadają nadany przez Ministra Kultury i Sztuki tytuł Mistrza Rzemiosł Artystycznych, który otrzymali w pierwszej edycji tego tytułu w 1978 r. Obaj prezentowali swoje wyroby na wszystkich Wojewódzkich i Ogólnopolskich Wystawach Rzemiosł Artystycznych, zdobywając medale i wyróżnienia. Jan do dnia dzisiejszego jest przewodniczącym Komisji Egzaminacyjnej Grawerów przy Izbie Rzemieślniczej w Poznaniu. Przez cały okres działalności byli członkami Cechu Rzemiosł Metalowych i Elektrotechnicznych w Poznaniu, kultywując wielowiekową przynależność cechową rzemieślników.

Jarosław, chcąc rozwinąć firmę, nawiązał wiele kontaktów zagranicznych, które zaowocowały eksportem odznak sportowych do Niemiec, Francji, Szwajcarii, Holandii, Belgii, Szwecji, Norwegii, a nawet Irlandii. Niestety eksport obecnie jest coraz mniej opłacalny ze względu na niemożliwość konkurowania w naszych warunkach ceną przy zachowaniu wysokiej jakości.

W ostatnich latach firma „Grawerstwo” Jarosław Jakubowski specjalizuje się w wykonywaniu odznak pułkowych dla Jednostek Wojska Polskiego oraz odznak Straży Miejskich (Policji Municypalnych) dla ponad 50 komend w różnych miastach Polski. W związku z wykonywaniem odznak Straży Miejskich powstaje unikatowy zbiór herbów miast polskich. Natomiast wzory wszystkich odznak wojskowych są nieodpłatnie przekazywane Wielkopolskiemu Muzeum Wojska Polskiego, część z nich została ostatnio zaprezentowana na wystawie zorganizowanej przez Muzeum, a noszącej nazwę „Odznaki wielkopolskie”. W dalszym ciągu wykonywane są również medale i odznaki sportowe, odznaki firmowe oraz organizacyjne, a także usługi grawerskie.

Dewizą firmy „Grawerstwo” Jarosław |Jakubowski była, jest i będzie najwyższa jakość wyrobów przy umiarkowanej cenie i terminowości wykonania.

Maria Skibińska-Jakubowska

Poznań, styczeń 1994